خلیل عقیلی فرج



کلمات مشتق به ۸نوع تقسیم می شوند که عبارتند از:
۱⃣اسم فاعل: درواقع همان صفت فاعلی زبان فارسی که با پسوند ا» یا نده» می آید؛ مانند: بینا یا بیننده .توجه داشته باشیم که اسم فاعل را با نقش فاعل اشتباه نگیریم .اسم فاعل درزبان عربی به دو روش ساخته می شود:
الف- ازفعل یا مصدرثلاثی مجرد: بروزن فاعل ساخته می شود.
مانند:عِلم ←عالِم کتاب ← کاتِب
ب – ازفعل ثلاثی مزید بدین ترتیب:
ابتداازکلمه داده شده، فعل مضارع می سازیم،آنگاه حرف مضارعه را حذف کرده و به جای آنﻣُ» می گذاریم. سپس حرف ماقبل اخررا حرکت کسره می دهیم (اگرنداشته باشد)؛
مانند: تَعُلَمَ ← یَتَعلَّمُ ← مُتَعلِّم
۲⃣ اسم مفعول:که درواقع همان صفت مفعولی زبان فارسی است ونشانه آن درفارسی پسوندشده» می باشد وبرکاری انجام شده دلالت دارد.
اسم مفعول به دو روش ساخته می شود:
الف-ازفعل ثلاثی مجرد :بروزن مفعول؛ مانند:
کَتَبَ ← مَکتُوب نَصَر← مَنصُور
ب- ازغیرثلاثی مجرد: ماننداسم فاعل مزید، با این تفاوت که عین الفعل
(حرف ماقبل آخر) راحرکت فتحه می دهیم؛مانند:
یُقدِّسُ ← مُقَدَّس یُنکِرُ ← مُنکَر
۳⃣صفت مشبّهه:اسمی است که برصفتی ثابت وپایداردرشخص یا شئ دلالت می کند و در حقیقت همان صفت ساده یا مطلق زبان فارت. صفت مشبهه به روش های زیر ساخته می شود:
الف- بروزن های :فَعول،فَعِیل، فَعَل، فَعِل، فَعل، فُعل، فُعال،فَعال،فَعلان،مِفعیل.مانند: وَدُود،حَکیم،حَسَن،خَجِل،سَهل،حُلو،شُجاع،جَواد،عَطشان،مِسکین.
ب- صفت مشبهه درصورتی که بررنگ یاعیب دلالت کند برای مذکر بر وزن: أفعَل وبرای مونث بروزن : فُعلی ساخته می شود.
مانند: أخضر ، خَضراء و أعوَج ، عَوجاء
⚠️نکته۱: هراسم فاعل واسم مفعولی که بر صفتی ثابت وهمیشگی دلالت کند،صفت مشبهه است: مانند: مالِک در عبارت: مالِک یَوم الدّین وکلماتی از قبیل: مُؤمن، خالِق، مُستقیم و…
⚠️نکته۲:دو وزن فَعیل و فعُول ازاوزان مشترک صفت مشبهه واسم مبالغه است.
برای تشخیص دقیق آن بایدبه این نکات توجه کرد:
✅صفت مشبهه فقط ازفعل لازم ساخته می شود واسم مبالغه ازفعل لازم و متعدی؛بنابراین کلماتی مثل:رحیم وغفورکه فعلشان متعدی است،قطعا اسم مبالغه هستند.
✅ اگرازکلماتی که براین دووزن هستند،اسم فاعلی باهمان معنی کاربردداشته باشد،اسم مبالغه هستند وگرنه صفت مشبهه؛مثلاازکلمه ی شَریف، اسم فاعل دراین معنی کاربرد ندارد،پس صفت مشبهه است وکلمه ی صبور که اسم فاعل آن: صابر،کاربرد دارد،اسم مبالغه است.
۴⃣اسم مبالغه: اسمی است که بروجود صفتی به میزان زیاد درشخص یا شئی دلالت می کند.این نوع مشتق بروزن های زیرساخته می شود:
فَعُول، فَعیل، فَعّال، فَعّاله،فِعِّیل،فَعُّول،مِفعال،مِفعِیل.
مانند: غَفُور(بسیارآمرزنده)،عَلیم(بسیاردانا)، توّاب(بسیارتوبه پذیر)،عَلّامه(بسیاردانا) صِدِّیق (بسیارراستگو)، قُدُّوس(بسیارمقدّس)، مِکثار(بسیارپرحرف)،
مسکین(بسیاردرمانده).
تذکرمهم: وزن مِفعال تنها زمانی که معنی صفت داشته باشد،اسم مبالغه است ودر غیر این صورت،اسم آلت(ابزار) نامیده می شود؛مانند: مِفتاح(کلید).
۵⃣اسم تفضیل:اسمی است که برای مقایسه یا برتری دادن شخصی بر شخص دیگریا چیزی برچیزدیگربه کارمی رود ودرواقع همان صفت تفضیلی یا صفت عالی زبان فارسی است.این نوع مشتق به روش زیر ساخته می شود:
برای مذکر: بروزن أفعَل ،مانند: أکبَر(کَبُرَ)- أصغَر(صَغُرَ).
برای مؤنّث:بروزن فُعلیٰ ،مانند: کُبریٰ ، صُغریٰ ، عُظمیٰ .
⚠️نکته: اسم تفضیل ازغیرثلاثی مجرّد یا زمانی که بررنگ یا عیب دلالت کند،به روش ذیل ساخته می شود:ازکلماتی مانند: أکثر، أشدّ یا أقَلّ استفاده کرده و مصدر کلمه ی مورد نظر را به صورت منصوب،به عنوان تمییزبعد ازاین کلمات می آوریم: مانند: إجتَهَدَ ← أکثَرُ إجتِهاداً أسوَد ← أشَدُّ سواداً
۶⃣و۷⃣اسم زمان ومکان: این نوع مشتق،اسمی است که زمان یا مکانی را نشان می دهد وازفعل ثلاثی مجرّد بر وزن های مَفعَل یا مَفعِل ساخته می شود: مانند: مَعبَد ،مَبدَأ، مَکتَب،مَشهَد و مَسجِد، مَغرِب،مَشرِق،مَوعِد
⚠️نکته: گاهی اسم مکان بر وزن مَفعَلَه ساخته می شود: مَکتَبَه،مَزرَعَه.
❗️توجّه:اسم زمان ومکان ازغیر ثلاثی مجرّد مانند اسم مفعول ساخته می شود وبا توجّه به معنای جمله می توان آن راتشخیص داد؛ مانند:
مُستشفی(بیمارستان)- مُستَقَرّ(جایگاه)- مُجتَمَع(جامعه،محل جمع شدن).
۸⃣اسم آلت: اسمی است که براشیاء و وسایل دلالت می کند وازفعل ثلاثی مجرد بر وزن های مِفعَل ،مِفعَلَه و مِفعال ساخته می شود؛ مانند:
قَبَضَ ← مِقبَض(دستگیره)– کَنَسَ ←مِکنَسَه(جارو) نَشَرَ← مِنشار(أرّه)

منبع: 
http://yousefianpour.ir/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%AF-%D9%88-%D9%85%D8%B4%D8%AA%D9%82/


آخرین مطالب

آخرین ارسال ها

آخرین جستجو ها